Seizoensgebonden affectieve stoornis

Amerikaanse apotheek . 2024;49(5):8-12.

Seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD), ook wel winterblues genoemd, vertegenwoordigt een van de meest voorkomende en gecompliceerde psychiatrische stoornissen waarmee patiënten tegenwoordig worden geconfronteerd. Ongeveer 10% van de volwassenen in de Verenigde Staten heeft last van SAD, en heeft er doorgaans ongeveer 40% van het jaar last van. Het overheersende patroon omvat het ervaren van een depressie tijdens de herfst/winter, gevolgd door een periode van remissie in de lente/zomer. Dit geestelijke gezondheidsprobleem – dat vaak over het hoofd wordt gezien en onvoldoende wordt aangepakt – valt onder de subtypen depressieve stoornis (MDD) en bipolaire stoornis (BPD). MDD manifesteert zich gewoonlijk als langdurige perioden van intens neerslachtig humeur naast verminderde motivatie en interesse, terwijl BPS fluctueert tussen depressieve episoden en episoden die worden gekenmerkt door verhoogde energie en hyperactiviteit. Winterpatroon-SAD, dat een aanzienlijk deel van de gevallen uitmaakt, lijkt meer op MDD-symptomen. SAD vormt, samen met andere depressieve stoornissen, een aanzienlijke bedreiging voor de volksgezondheid in de VS, zoals blijkt uit naar schatting 1,7 miljoen zelfmoordpogingen in 2021 en een stijging van 2,6% in zelfmoordgerelateerde sterfgevallen tussen 2021 en 2022. ^1-4

De effecten van SAD reiken veel verder dan individueel lijden en brengen aanzienlijke maatschappelijke en economische uitdagingen met zich mee. SAD kan het cognitieve vermogen belemmeren, de productiviteit verminderen en interpersoonlijke verbindingen onder druk zetten, wat resulteert in een lagere levenskwaliteit voor de getroffenen. Als SAD onbehandeld blijft, kan het bestaande geestelijke gezondheidsproblemen verergeren en het risico op bijkomende aandoeningen, zoals angststoornissen en middelenmisbruik, vergroten. De maatschappelijke gevolgen van SAD worden verergerd door ziekteverzuim op het werk of op school, een groter gebruik van de gezondheidszorg en hogere zorgkosten. Bovendien bestendigt de aard van SAD cyclische patronen van beperkingen, waardoor een cumulatieve last ontstaat voor zowel de getroffen individuen als de gezondheidszorgsystemen. Om de impact van SAD aan te pakken, zijn alomvattende strategieën nodig die preventieve maatregelen, snelle diagnoses en op bewijs gebaseerde behandelingen omvatten om de maatschappelijke en economische tol ervan te verlichten en het algehele welzijn te verbeteren. ⁵

ETIOLOGIE/RISICOFACTOREN

De exacte oorzaak van SAD blijft onduidelijk, maar er zijn verschillende theorieën voorgesteld om de ontwikkeling ervan te verklaren. Eén theorie suggereert dat verstoringen in de interne klok van een individu, bekend als circadiaans ritme , een rol spelen. Langere winternachten kunnen leiden tot overmatige productie van melatonine – een hormoon dat slaperigheid signaleert – wat bijdraagt ​​aan gevoelens van slaperigheid en lethargie tijdens de wintermaanden. Een andere verwante theorie, de faseverschuivingshypothese, suggereert dat seizoensveranderingen de timing van ons circadiane ritme verstoren en verschillende lichaamsprocessen beïnvloeden, zoals de productie van melatonine en de regulering van de lichaamstemperatuur, wat mogelijk kan leiden tot symptomen van een winterblues. ^2,6-9

Bovendien kunnen personen met SAD een probleem hebben met hoe gevoelig hun netvlies is voor licht. Normaal gesproken worden het netvlies in de winter gevoeliger voor licht om zich aan te passen aan kortere dagen, maar bij mensen met SAD kan deze reactie verminderd zijn, waardoor verstoringen in het circadiane ritme ontstaan. Uit onderzoek is gebleken dat sommige SAD-patiënten afwijkingen aan het netvlies hebben, en er is aangetoond dat lichttherapie dit gevoeligheidsprobleem verbetert. ¹⁰

Bovendien vertonen personen met een winterdepressie vaak een verhoogde activiteit van de serotoninetransporter – een molecuul dat verantwoordelijk is voor het verwijderen van serotonine (een neurotransmitter die belangrijk is voor de stemmingsregulatie) uit de bloedsomloop. Deze verhoogde activiteit kan leiden tot lagere serotonineniveaus. Een verminderde blootstelling aan zonlicht in de winter kan ook de vitamine D-productie verminderen, wat de serotonineactiviteit beïnvloedt. Vitamine D-tekort is in verband gebracht met significante depressieve symptomen, wat de complexe interactie tussen omgevingsfactoren, neurotransmitters en SAD benadrukt. ^9.11

Genetische aanleg speelt ook een belangrijke rol bij SAD. Personen met een voorgeschiedenis van depressie of familieleden met SAD lopen een groter risico om de stoornis te ontwikkelen. Bovendien zijn leeftijd en geslacht belangrijke factoren, waarbij vrouwen vier keer meer kans hebben dan mannen om SAD te ervaren. SAD begint meestal tussen de leeftijd van 18 en 30 jaar en komt vaker voor met de leeftijd. ^2.9

KLINISCHE PRESENTATIE

Symptomen van seizoenspatroonstoornissen in de winter omvatten voornamelijk gevoelens van verdriet en weinig energie. Personen met SAD kunnen ook prikkelbaarheid, veelvuldig huilen, vermoeidheid, lethargie, concentratieproblemen, verhoogde slaap, verminderde activiteitsniveaus, sociale terugtrekking, verlangen naar koolhydraten en suikers, en gewichtstoename als gevolg van te veel eten vertonen. De symptomen van de minder vaak voorkomende seizoensstoornis in de zomer gaan daarentegen doorgaans gepaard met een slechte eetlust, wat leidt tot gewichtsverlies, slapeloosheid, agitatie, rusteloosheid, angst, incidentele episoden van gewelddadig gedrag en prikkelbaarheid. ⁹

Het is belangrijk om te begrijpen dat de ernst van seizoenspatroonstoornissen van persoon tot persoon verschilt. Terwijl sommigen misschien alleen een mildere vorm ervaren die bekend staat als subsyndromale S-SAD, kunnen anderen ernstig arbeidsongeschikt zijn en niet normaal kunnen functioneren. SAD onderscheidt zich van niet-seizoensgebonden depressie door de karakteristieke timing van het begin en de remissie van depressieve episoden (herfst-winter of lente-zomer). In tegenstelling tot niet-seizoensgebonden depressies bestaat er bij SAD een tijdsrelatie tussen het terugkeren of de remissie van depressieve episoden. Als patiënten ernstige depressieve symptomen vertonen, waaronder zelfmoordgedachten, is het van cruciaal belang om hen onmiddellijk naar hun arts te verwijzen voor een passende behandeling. ⁹

BEHANDELINGEN

Behandelingsrichtlijnen voor SAD pleiten doorgaans voor een veelzijdige aanpak, die zowel farmacologische als niet-farmacologische interventies omvat om het mentale en fysieke welzijn van getroffen individuen te verbeteren. Deze interventies omvatten lichttherapie, antidepressiva, psychotherapie en aanpassingen van de levensstijl.

Lichttherapie

Lichttherapie, ook wel bekend als felle lichttherapie of fototherapie , wordt beschouwd als de minst invasieve, meest natuurlijke en meest uitgebreid bestudeerde behandeling voor SAD. Deze therapeutische aanpak houdt in dat individuen worden blootgesteld aan helder kunstlicht met een intensiteit die doorgaans varieert van 2.500 tot 10.000 lux. Apparaten voor lichttherapie, vaak op de markt gebracht als ‘lichtbakken’, zijn in de handel verkrijgbaar. Deze apparaten verspreiden licht terwijl ze schadelijke ultraviolette stralen filteren. Het onderliggende mechanisme van lichttherapie concentreert zich op het verminderen van verhoogde niveaus van melatonine in de bloedbaan, wat vaak wordt waargenomen bij personen met SAD als gevolg van verminderde blootstelling aan natuurlijk licht. Bovendien wordt aangenomen dat lichttherapie faseverschuivingsvertragingen normaliseert, waardoor wordt bijgedragen aan de therapeutische effecten ervan. ^8,9,12

Het adviseren van patiënten om 's ochtends bij het ontwaken een lichtbak te gebruiken, vanaf de vroege herfst tot de lente, heeft doeltreffendheid aangetoond bij het verlichten van SAD-symptomen. Doorgaans positioneren patiënten zichzelf 's ochtends gedurende 30 minuten op een afstand van 30 tot 40 centimeter van de lichtbron. Verbetering van de symptomen is vaak merkbaar na 1 tot 2 weken consistente therapie. Het wordt doorgaans aanbevolen om de behandeling voort te zetten totdat remissie is bereikt in de lente- of zomermaanden, omdat stopzetting van de lichttherapie kan leiden tot herhaling van de symptomen. Bijwerkingen die verband houden met lichttherapie, zoals wazig zien, vermoeide ogen of hoofdpijn, zijn over het algemeen mild en van voorbijgaande aard, hoewel ze nauwlettend moeten worden gevolgd. ^9,12,13

Een alternatief voor traditionele lichttherapie is zonsopgangsimulatie, waarbij gebruik wordt gemaakt van veel zwakker licht (bijvoorbeeld 250 lux) dat geleidelijk wordt toegepast aan het einde van de slaapcyclus van de patiënt en als hij wakker wordt. Deze aanpak biedt een alternatieve optie voor personen die de intensiteit van traditionele lichttherapie mogelijk niet verdragen of de voorkeur geven aan een zachtere behandelmethode. ^12,14

Antidepressiva

Het gebruik van antidepressiva van de tweede generatie, zoals fluoxetine, paroxetine, sertraline en bupropion, is effectief gebleken bij de behandeling van SAD (zie rubriek 4.4). TAFEL 1 ). Hoewel lichttherapie van oudsher de eerstelijnsbehandeling voor SAD is, zijn er omstandigheden waarin antidepressiva als eerste keuze kunnen worden overwogen. Personen met SAD moeten nauw samenwerken met hun zorgverleners om een ​​persoonlijk behandelplan op te stellen dat is afgestemd op hun specifieke behoeften, ernst van de symptomen en voorkeuren. Het is echter belangrijk om op de hoogte te zijn van de mogelijke bijwerkingen die gepaard gaan met behandeling met antidepressiva, waaronder misselijkheid, braken, hoofdpijn, nervositeit, angst, hartkloppingen en een verhoogd risico op zelfmoordgedachten, vooral bij tieners en jongvolwassenen bij het starten van antidepressiva. Hoewel er enig bewijs is dat het gebruik van antidepressiva van de tweede generatie voor SAD ondersteunt, heeft een Cochrane-review onvoldoende bewijs aan het licht gebracht om algemene conclusies te trekken over de werkzaamheid ervan. Daarom kunnen antidepressiva worden overwogen voor patiënten bij wie de symptomen het sociale of beroepsmatige functioneren aanzienlijk belemmeren, maar het gebruik ervan moet zorgvuldig worden gecontroleerd en afgewogen tegen de mogelijke risico's en voordelen. ^9,12,15,16

Psychotherapie

Psychotherapie, met name cognitieve gedragstherapie (CGT), kan individuen helpen copingstrategieën te ontwikkelen om de symptomen onder controle te houden en negatieve denkpatronen te identificeren die verband houden met de stoornis. CGT kan ook gedragsactiveringstechnieken omvatten om de betrokkenheid bij belonende activiteiten en sociale interacties te vergroten, wat depressieve symptomen kan verlichten. Door cognitieve herstructurering en gedragsactivatie te bevorderen, rust CGT patiënten uit met coping-vaardigheden om SAD-symptomen te beheersen en terugval te voorkomen. ^9.12

Zelfzorgbeheer

St. Janskruid (Hypericum-extract) is effectief gebleken bij de behandeling van symptomen van SAD. Onderzoek wijst uit dat hypericum alleen de symptomen van SAD effectief kan verlichten, hoewel de combinatie ervan met lichttherapie enigszins verbeterde voordelen kan bieden. Hypericum heeft zowel alleen als in combinatie met lichttherapie significante verbeteringen aangetoond in depressieve symptomen, waaronder angst, verlies van libido en slapeloosheid. Het is echter essentieel om rekening te houden met de individuele medische geschiedenis en medicatielijsten voordat u Sint-Janskruid aanbeveelt, omdat het een wisselwerking kan hebben met verschillende medicijnen. ^8,17,18

Melatoninesuppletie is ook onderzocht als behandelingsoptie voor SAD. Studies hebben aangetoond dat het toedienen van exogene melatonine, vooral in formuleringen met gecontroleerde afgifte, de slaapkwaliteit en vitaliteit bij SAD-patiënten kan verbeteren. Melatonine, ingenomen voor het slapengaan, kan bijdragen aan de stemmingsregulatie en een andere optie bieden voor personen die aan SAD lijden. ¹⁹

Bovendien zijn lage vitamine D-waarden in verband gebracht met SAD, omdat vitamine D een rol speelt bij de serotonineregulatie in de hersenen. Omdat blootstelling aan zonlicht een primaire bron van vitamine D is, kan suppletie nuttig zijn, vooral tijdens de donkere wintermaanden, wanneer natuurlijk zonlicht beperkt is. Hoewel verder onderzoek nodig is om deze relatie te bevestigen, kunnen individuen overwegen om vóór het begin van de winterse duisternis vitamine D-supplementen te nemen om mogelijk depressieve symptomen te voorkomen. ^20,21

Voor personen die milde tot matige depressieve symptomen ervaren die verband houden met SAD, kunnen verschillende leefstijlinterventies hun toestand aanzienlijk verbeteren. Adviseer patiënten dat dieet, lichaamsbeweging, stressbeheersing, sociale betrokkenheid en blootstelling aan de buitenlucht allemaal kunnen bijdragen aan het verlichten van depressieve symptomen. Tijdens de behandeling worden vooral gezonde slaaphygiëne en bewegingsroutines aanbevolen. Slaaphygiëne omvat het creëren van een regelmatige slaap-waakcyclus. Patiënten moeten elke nacht een consistente bedtijd hanteren, ervoor zorgen dat hun slaapomgeving comfortabel is en het nuttigen van zware maaltijden of vloeistoffen vlak voor het slapengaan vermijden. Zoals eerder vermeld, kan SAD worden veroorzaakt door vertraagde circadiaanse ritmes, die in eerste instantie slapeloosheid kunnen veroorzaken. Om de slaap te verbeteren en het circadiane ritme te reguleren, wordt patiënten geadviseerd om de blootstelling aan licht in de twee uur vóór het begin van de slaap tot een minimum te beperken. Dit omvat lichtbakken, lichte kamers en blauw licht dat wordt uitgestraald door elektronische apparaten zoals computers, televisies en mobiele telefoons. ^22,23

Dagelijkse wandelingen buiten – zelfs op bewolkte dagen – kunnen de symptomen van SAD aanzienlijk verbeteren, vooral in combinatie met lichttherapie. Uit een onderzoek bleek dat patiënten die elke ochtend naast lichttherapie dagelijks 60 minuten wandelden, een grotere verbetering van de symptomen vertoonden dan degenen die alleen lichttherapie kregen. Aërobe oefeningen, zoals fietsen, hardlopen en zwemmen, zijn ook nuttig gebleken bij het beheersen van SAD. Uit een onderzoek bleek dat regelmatige aërobe oefeningen tot een grotere verbetering van de depressiesymptomen leidden dan geen lichamelijke inspanning of ontspanningsoefeningen. Patiënten informeren dat ze minstens drie keer per week gedurende één uur moeten sporten, is een andere manier om hen te helpen de symptomen van SAD te overwinnen. ^22,24-26

ROL VAN DE APOTHEKER

Apothekers spelen een cruciale rol bij het ondersteunen van mensen met SAD. De toegankelijkheid van apothekers stelt hen in staat het bewustzijn te vergroten en patiënten voor te lichten over de tekenen, symptomen en behandelingsopties voor deze stemmingsstoornis. Apothekers kunnen adviseren over eerstelijnsopties zoals lichttherapie. Ze kunnen ook advies geven over aanvullende strategieën, zoals het handhaven van een gezond slaapschema, regelmatige lichaamsbeweging en het opnemen van stemmingsverhogende voedingsmiddelen in het dieet.

Voor patiënten die antidepressiva voorgeschreven krijgen, kunnen apothekers ervoor zorgen dat patiënten begrijpen hoe ze hun voorgeschreven medicijnen moeten innemen, wat de mogelijke bijwerkingen zijn en hoe ze met andere medicijnen omgaan. Ze kunnen de therapietrouw monitoren en indien nodig aanbevelingen doen voor dosisaanpassingen, waardoor de risico's worden geminimaliseerd en de therapeutische resultaten worden geoptimaliseerd.

Naast de initiële behandeling fungeren apothekers als essentiële hulpbronnen. Ze kunnen de therapietrouw monitoren, potentiële problemen identificeren en de vragen van een patiënt beantwoorden tijdens zijn of haar behandelplan. Het ontwikkelen van een persoonlijke aanpak die een lage motivatie of een gebrek aan begrip aanpakt, kan de therapietrouw aanzienlijk verbeteren.

Bovendien kunnen apothekers een ondersteunende en empathische omgeving bieden voor patiënten met SAD. Iemand zijn om mee te praten en aanmoediging te bieden, kan een groot verschil maken. Ze kunnen ondersteuning en voorlichting bieden, maar als een patiënt ernstige symptomen vertoont, zoals zelfmoordgedachten, kunnen apothekers cruciale verwijzingen maken naar artsen of therapeuten binnen hun zorgteam. Door middel van voorlichting, behandelmanagement, voortdurende ondersteuning en mogelijke verwijzingen spelen apothekers een actieve rol bij het helpen van patiënten met SAD om hun symptomen onder controle te houden en hun algehele welzijn te verbeteren.

CONCLUSIE

SAD is een complexe en onderbehandelde psychiatrische aandoening die aanzienlijke gevolgen kan hebben voor personen die symptomen ervaren. SAD wordt vaak overschaduwd door de overkoepelende categorisering van MDD of BPS, maar het seizoensgebonden begin onderstreept het belang van proactief beheer en behandeling op maat. SAD biedt verschillende behandelingsopties, variërend van niet-farmacologische tot farmacologische interventies, voornamelijk gericht op het verlichten van symptomen van depressie. De centrale rol van de apotheker bij het opleiden, begeleiden en ondersteunen van patiënten kan niet genoeg worden benadrukt. Door het bewustzijn te erkennen, de toegang tot middelen te vergemakkelijken en de naleving van behandelregimes te bevorderen, kunnen apothekers patiënten helpen cruciale beslissingen te nemen bij het verbeteren van hun geestelijke gezondheidsresultaten. Terwijl onderzoekers en beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg ernaar streven deze aandoening beter te begrijpen, zijn gezamenlijke inspanningen binnen de gezondheidszorgdisciplines essentieel om de lasten ervan te verlichten en een meer ondersteunende omgeving te creëren voor individuen die de uitdagingen van SAD het hoofd bieden.

Wat veroorzaakt SAD?

De exacte oorzaak van SAD is onbekend, maar er wordt aangenomen dat verschillende factoren een rol spelen. Een grote factor is de verandering in zonlicht, vooral tijdens de herfst en winter. Minder zonlicht kan de interne klok van uw lichaam verstoren, het circadiane ritme genoemd, dat van invloed is op de hoeveelheid serotonine die u heeft. Serotonine is een chemische stof in uw hersenen die uw humeur beïnvloedt. Zonlicht helpt uw ​​lichaam ook vitamine D aan te maken, wat helpt bij het reguleren van uw humeur. Een ander hormoon, melatonine genaamd, dat u helpt te slapen, kan ook worden beïnvloed door de verandering in de uren met daglicht en kan de SAD-symptomen verergeren.

Wat zijn de symptomen van SAD?

Symptomen van SAD lijken sterk op die van depressie en kunnen gevoelens van verdriet, angst, prikkelbaarheid, vermoeidheid, veranderingen in slaappatroon en zelfs zelfmoordgedachten omvatten. Winterpatroon-SAD kan te veel slapen en gewichtstoename met zich meebrengen, terwijl zomerpatroon-SAD kan leiden tot slapeloosheid en gewichtsverlies. Neem contact op met uw arts als u deze symptomen ervaart, vooral tijdens de herfst en winter. Uw arts kan u helpen een diagnose te stellen en het juiste behandelplan voor u op te stellen.

Loop ik risico op SAD?

Verschillende factoren kunnen het risico op het ontwikkelen van SAD vergroten, waaronder een voorgeschiedenis van depressie, familiegeschiedenis van SAD, leeftijd, geslacht en omgevingsfactoren. Levensstijlkeuzes en stressniveaus kunnen ook bijdragen aan het SAD-risico.

Hoe wordt SAD behandeld?

Hoewel SAD niet te genezen is, zijn er veel manieren om de symptomen te beheersen. Behandelingen kunnen lichttherapie, counseling, medicatie en veranderingen in levensstijl omvatten. Probeer tijd buitenshuis door te brengen, zelfs als het bewolkt is, want natuurlijk licht kan helpen. Streef naar ongeveer 30 minuten lichaamsbeweging op de meeste dagen van de week; het is geweldig om je humeur een boost te geven! Houd een regelmatig slaapschema aan, zelfs in het weekend, om de interne klok van uw lichaam te helpen reguleren. Het eten van veel fruit, groenten en volle granen kan je lichaam van brandstof voorzien en je humeur helpen verbeteren. Vind gezonde manieren om met stress om te gaan, zoals yoga, meditatie of tijd doorbrengen in de natuur. Vergeet niet om verbonden te blijven met dierbaren en deel te nemen aan sociale activiteiten. En het allerbelangrijkste: aarzel niet om hulp te zoeken bij een zorgverlener voor een juiste diagnose en behandeling.

Kan ik SAD voorkomen?

Hoewel SAD niet volledig kan worden voorkomen, kunnen personen met een voorgeschiedenis van de aandoening proactieve maatregelen nemen voordat seizoensveranderingen optreden. Het starten van therapie of behandeling vóór het begin van de symptomen, op basis van seizoenspatronen, kan nuttig zijn. Overleg met een zorgverlener kan u helpen bij het ontwikkelen van een persoonlijk plan voor het omgaan met SAD.

Waar kan ik meer informatie vinden?

Administratie van middelenmisbruik en geestelijke gezondheidszorg: www.samhsa.gov/mental-health/seasonal-affective-disorder
Nationaal Instituut voor Geestelijke Gezondheid: www.nimh.nih.gov/health/publications/seasonal-affective-disorder-sad-more-than-the-winter-blues
Crisispreventie: https://omh.ny.gov/omhweb/bootstrap/crisis.html
Zelfmoord- en crisishulplijn: bel of sms 988 om in contact te komen met een getrainde crisisadviseur

REFERENTIES

1. Amerikaanse psychiatrische vereniging. Seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD). www.psychiatry.org/patients-families/seasonal-affective-disorder. Accessed March 25, 2024.
2. Roecklein KA, Rohan KJ. Seizoensgebonden affectieve stoornis. Psychiatrie Edgmont . 2005;2(1):20-26.
3. Amerikaanse stichting voor zelfmoordpreventie. Zelfmoordstatistieken. www.afsp.org/suicide-statistics. Accessed March 25, 2024.
4. CDC. Feiten over zelfmoord. 8 mei 2023. www.cdc.gov/suicide/facts/index.html. Accessed March 25, 2024.
5. Cheung A, Dewa C, Michalak EE, et al. Directe gezondheidszorgkosten voor de behandeling van seizoensgebonden affectieve stoornissen: een vergelijking van lichttherapie en fluoxetine. Druk op Res Treat. 2012;2012:628434.
6. Sohn CH, Lam RW. Update over de biologie van seizoensgebonden affectieve stoornis. CZS Spectr. 2005;10(8):635-646.
7. Wehr TA, Duncan WC Jr, Sher L, et al. Een circadiaans signaal van seizoensverandering bij patiënten met seizoensgebonden affectieve stoornis. Aartsgeneraal Psychiatrie. 2001;58(12):1108-1114.
8. Molenaar AL. Epidemiologie, etiologie en natuurlijke behandeling van seizoensgebonden affectieve stoornis. Wissel af met ds. 2005;10(1):5-13.
9. Melrose S. Seizoensgebonden affectieve stoornis: een overzicht van beoordelings- en behandelingsbenaderingen. Druk op Res Treat. 2015;2015:178564.
10. Lavoie MP, Lam RW, Bouchard G, et al. Bewijs van een biologisch effect van lichttherapie op het netvlies van patiënten met seizoensgebonden affectieve stoornis. Biopsychiatrie. 2009;66(3):253-258.
11. Willeit M, Sitte HH, Thierry N, et al. Verbeterde serotoninetransporterfunctie tijdens depressie bij seizoensgebonden affectieve stoornis. Neuropsychofarmacologie. 2008;33(7):1503-1513.
[ PubMed ] 12. Galima SV, Vogel SR, Kowalski AW. Seizoensgebonden affectieve stoornis: veelgestelde vragen en antwoorden. Ben Fam-arts. 2020;102(11):668-672.
[ PubMed ] 13. Kurlansik SL, Ibay AD. Seizoensgebonden affectieve stoornis. Ben Fam-arts. 2012;86(11):1037-1041.
14. Danilenko KV, Ivanova IA. Dageraadsimulatie versus fel licht bij seizoensgebonden affectieve stoornis: behandelingseffecten en subjectieve voorkeur. J Affectstoornis. 2015;180:87-89.
15. Jepson TL, Ernst ME, Kelly MW. Huidige perspectieven op het beheer van seizoensgebonden affectieve stoornissen. J Am Pharm Assoc. 1999;39(6):822-829.
16. Thaler K, Delivuk M, Chapman A, et al. Antidepressiva van de tweede generatie voor seizoensgebonden affectieve stoornissen. Cochrane Database Systeem Rev. 2011;(12):CD008591.
17. Martinez B, Kasper S, Ruhrmann S, Möller HJ. Hypericum bij de behandeling van seizoensgebonden affectieve stoornissen. J Geriatr Psychiatrie Neurol. 1994;7(supplement 1):S29-S33.
18. Wheatley D. Hypericum bij seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD). Curr Med Res-advies. 1999;15(1):33-37.
19. Srinivasan V, De Berardis D, Shillcutt SD, Brzezinski A. Rol van melatonine bij stemmingsstoornissen en de antidepressieve effecten van agomelatine. Expertmening Onderzoek medicijnen. 2012;21(10):1503-1522.
20. Stewart AE, Roecklein KA, Tanner S, Kimlin MG. Mogelijke bijdragen van huidpigmentatie en vitamine D in een polyfactorieel model van seizoensgebonden affectieve stoornis. Medische hypothesen. 2014;83(5):517-525.
21. Kerr DCR, Zava DT, Piper WT, et al. Associaties tussen vitamine D-spiegels en depressieve symptomen bij gezonde jongvolwassen vrouwen. Psychiatrie Res. 2015;227(1):46-51.
22. Pinchasov BB, Shurgaja AM, Grischin OV, Poetilov AA. Stemmings- en energieregulatie bij seizoensgebonden en niet-seizoensgebonden depressie voor en na de middagbehandeling met lichaamsbeweging of fel licht. Psychiatrie Res. 2000;94(1):29-42.
23. Chang AM, Aeschbach D, Duffy JF, Czeisler CA. Avondgebruik van lichtgevende eReaders heeft een negatieve invloed op de slaap, de circadiane timing en de alertheid de volgende ochtend. Proc Natl Acad Sci U S A. 2015;112(4):1232-1237.
24. Leppämäki S, Partonen T, Vakkuri O, et al. Effect van melatonine met gecontroleerde afgifte op de slaapkwaliteit, het humeur en de kwaliteit van leven bij personen met seizoensgebonden of weersgerelateerde veranderingen in stemming en gedrag. Eur Neuropsychofarmacologie. 2003;13(3):137-145.
25. Wirz-Justice A, Graw P, Kräuchi K, et al. “Natuurlijke” lichtbehandeling van seizoensgebonden affectieve stoornis. J Affectstoornis. 1996;37(2-3):109-120.
26. Partonen T, Leppämäki S, Hurme J, Lönnqvist J. Gerandomiseerde studie van lichaamsbeweging alleen of gecombineerd met fel licht op stemming en gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven. Psychol Med. 1998;28(6):1359-1364.
27. Michaël DR. Behandeling en beheer van seizoensaffectieve stoornissen (SAD): benaderingsoverwegingen, fellichttherapie, psychotherapie. MedScape. 9 december 2020. https://emedicine.medscape.com/article/2500054-treatment. Accessed March 26, 2024.

De inhoud van dit artikel is uitsluitend bedoeld voor informatieve doeleinden. De inhoud is niet bedoeld ter vervanging van professioneel advies. Het vertrouwen op de informatie in dit artikel is uitsluitend op eigen risico.